Het parfum van de politiek zal je wel altijd een beetje ruiken…

Vandaag stond er in De Standaard een opmerkelijk artikel van Guy Tegenbos over de politieke benoemingen in de overheid. Met het schrijven van ‘Tot uw dienst’ hebben we ons ook eens een weekend geamuseerd met het uitpluizen van die politieke benoemingen. We trokken een lijst van alle Vlaamse topambtenaren en via onze vriend Google gingen we op zoek. Ongeveer 70% van de topambtenaren bleek inderdaad te beschikken over een uitgesproken politieke kleur en vertoefde ooit op een kabinet. De “nieuwssite voor diepgaande onderzoeksjournalistiek” Apache kwam tot dezelfde cijfers, dus het rekenwerk leek redelijk goed te kloppen. Als we lezingen geven over dit onderwerp zijn de mensen soms verbaasd bij dit percentage. Maar 70%?! Velen denken dat het 90% is of zelfs meer. In ons collectief geheugen zit dus: topambtenaar =politiek.

Guy Tegenbos suggereert om de kabinetten af te schaffen zodat het mechanisme van politieke benoemingen weggewerkt kan worden. Dit idee bestond ook al bij het uitwerken van Beter Bestuurlijk Beleid, maar werd nooit echt uitgevoerd. Deze stap bleek toch een ietsiepietsie te kort door de bocht. Je zou ook de topambtenaren kunnen afschaffen en alles laten aansturen door het kabinet. Zot? In de praktijk zien we dit soms op natuurlijke wijze ontstaan. Als de minister en het kabinet bijvoorbeeld teleurgesteld zijn in het korps van topambtenaren en het niet snel genoeg vooruit gaat. Dan drukt de politiek op de gaspedaal. Soms is dat nodig want in de Vlaamse overheid zijn er meer dan 70 topambtenaren die het niet altijd eens zijn en vaak een eigen agenda verdedigen. De minister moet zich steeds verantwoorden naar de burger en niet de topambtenaar. Net zoals bij de ontsnapping van Dutroux was het de minister die ontslag nam en niet de gevangenisdirecteur. Het lijkt ons dus een illusie dat politiek en overheid zuiver gescheiden kunnen worden in ons huidig democratisch model. Het parfum van de politiek zal je altijd wel een beetje ruiken in de administraties gezien ze uitvoerder zijn van de politiek. En de topambtenaar die geen politieke kleur heeft? Die zit ergens in een netwerk. Sommigen hebben het niet meteen door, maar worden dan via via wel ergens opgepikt. In sameness we connect…

Wat wel een probleem is in deze context is dat soms door het politiek enthousiasme de burger en de klant van de overheid vergeten wordt. Politiek zorgt soms ook voor beslissingen die niet logisch zijn in de gewone mensenwereld. Als je als administratie wil evolueren naar een klantvriendelijke overheid waarbij je het eigen ego opzij zet, dan moet je goed kunnen samenwerken. Topambtenaren moeten durven samen zoeken naar de beste oplossing voor een slagkrachtige overheid los van het politieke evenwicht. Dit vergt veel moed en durf, want dit wil ook zeggen dat je soms ‘nee’ moet durven zeggen tegen je minister of je eigen kleur. Je moet samen in de spiegel durven kijken en in dialoog gaan met je klanten. Het vergt ook een attitude aan de basis waar je ook diverse vormen van benoemingen en kleuren ziet.  De topambtenaar loopt natuurlijk in het vizier omdat hij veel centen verdient en een vorm van verantwoordelijkheid draagt. Maar als de basis evengoed met de hakken in het zand zit, dan staat de innovatieve en frisse topambtenaar helemaal alleen. Die eenzaamheid is dodelijk in een oude politieke dinosauruscultuur. Doorbreek het taboe en zeg wat er is. Zeg wat je ziet. De waarheid vertellen over hoe de wereld echt draait kan ontwapenend zijn in een context waar kennis en netwerk gelijk is aan macht. Dinobusters proberen die barrière te doorbreken door te ziegen (zeggen wat we zien) en te doenken (denken en doen in één beweging).